Σε μία σχεδόν πρόσφατη απόφασή του το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (C-310/17, Levola Hengelo BV κατά Smilde Foods BV), έκρινε κατά πόσο η γεύση προστατεύεται με δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας.
Το ΔΕΕ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η γεύση δεν προστατεύεται με δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας διότι δεν υπάρχει δυνατότητα ακριβούς και αντικειμενικού προσδιορισμού της (ως έκφραση), όπως για παράδειγμα συμβαίνει με ένα λογοτεχνικό, εικαστικό, κινηματογραφικό ή μουσικό έργο.
Η γεύση δεν αποτελεί ακριβή και αντικειμενική μορφή έκφρασης γιατί σύμφωνα με το ΔΕΕ ο προσδιορισμός της στηρίζεται στην ουσία στις γευστικές αισθήσεις και εμπειρίες που είναι υποκειμενικές και μεταβλητές, επειδή εξαρτώνται, μεταξύ άλλων, από παράγοντες που σχετίζονται με το πρόσωπο που δοκιμάζει το συγκεκριμένο προϊόν, όπως την ηλικία του, τις διατροφικές προτιμήσεις του, τις καταναλωτικές του συνήθειες, καθώς και με το περιβάλλον ή το πλαίσιο στο οποίο δοκιμάζεται το προϊόν αυτό.[1]
Η απόφαση αυτή φαίνεται να πάσχει ως προς το σκεπτικό της δεδομένου ότι εισάγει στο δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας έννοιες (όπως η ακριβής και αντικειμενική μορφή έκφρασης), οι οποίες εκτός του ότι δεν συναντώνται ξανά δεν φαίνεται να μπορούν να διαχωρίσουν με σαφήνεια τις γεύσεις (ή τις οσμές) από τα έργα που δύνανται να προστατευθούν.
Οι έννοιες του ‘έργου’ και της ‘πρωτοτυπίας’
Αν και η έννοια του έργου δεν ορίζεται με σαφήνεια στην Οδηγία για την Κοινωνία της Πληροφορίας[2] είναι αδιαμφισβήτητο ότι ακολουθεί αυτή της Σύμβασης της Βέρνης.[3] Σύμφωνα με το άρθρο 2(1) της Σύμβασης της Βέρνης προστατευτέα είναι τα λογοτεχνικά και καλλιτεχνικά έργα. Αυτά περιλαμβάνουν όλες τις παραγωγές λογοτεχνικής, επιστημονικής και καλλιτεχνικής φύσεως, οποιοσδήποτε κι αν είναι ο τρόπος και η μορφή έκφρασής τους.[4]
Ανατρέχοντας κανείς στον κατάλογο των έργων που περιλαμβάνονται στην έννοια των λογοτεχνικών και καλλιτεχνικών έργων αντιλαμβάνεται ότι σε αυτά εμπίπτουν μόνον τα οπτικά και ακουστικά έργα, τα έργα δηλαδή αυτά που γίνονται αντιληπτά με την όραση ή την ακοή. Οποιαδήποτε άλλα έργα θα πρέπει να θεωρείται ότι δεν εμπίπτουν στο αντικείμενο προστασίας του δικαίου της πνευματικής ιδιοκτησίας. Συνεπώς δεν θα πρέπει να θεωρούνται ‘εκφράσεις’ σύμφωνα με το δίκαιο αυτό.
Σύμφωνα με την ως τώρα νομολογία του ΔΕΕ η μόνη προϋπόθεση προστασίας ενός έργου είναι η πρωτοτυπία.[5] Προκειμένου ένα έργο να είναι πρωτότυπο σύμφωνα με το ενωσιακό δίκαιο πρέπει να αποτελεί προσωπικό πνευματικό δημιούργημα του δημιουργού του (‘author’s own intellectual creation’), ήτοι ο δημιουργός του να έχει κάνει ελεύθερες και δημιουργικές επιλογές κατά τη δημιουργία του και να έχει αποτυπώσει σε αυτό την προσωπική του σφραγίδα.[6]
Στη βάση αυτής της συλλογιστικής οι προϋποθέσεις προστασίας ενός έργου θα πρέπει να είναι αυτό α) να αποτελεί έκφραση (δηλ. αντικείμενο προστασίας που να εμπίπτει στον ορισμό του νόμου, ήτοι να αποτελεί ‘λογοτεχνικό ή καλλιτεχνικό έργο’) και β) να είναι πρωτότυπο.
Οι νέες παράμετροι που θέτει η Levola
H υπόθεση Levola προσθέτει μία επιπλέον προϋπόθεση προστασίας: προκειμένου ένα έργο να προστατεύεται με δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας πρέπει να συνιστά έκφραση που να προσδιορίζεται με επαρκή ακρίβεια και αντικειμενικότητα και να είναι πρωτότυπη.
Ωστόσο οι προϋποθέσεις επαρκούς ακρίβειας και αντικειμενικότητας δεν αποδίδουν με σαφήνεια αυτό που έχουν τεθεί να εξυπηρετήσουν. Μπορεί κανείς να σκεφτεί πλείστες περιπτώσεις εικαστικών ή μουσικών έργων, τα οποία ο καθένας μας μπορεί να αντιλαμβάνεται διαφορετικά ανάλογα με τις προτιμήσεις, τις καταβολές του, την παιδεία του ή ακόμη τη διάθεσή του. Θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι οι επιπλέον αυτές προϋποθέσεις καθιστούν μάλλον ρευστή την έννοια του ‘έργου’ παρά τη συγκεκριμενοποιούν. Το ΔΕΕ δεν είχε κανένα λόγο να μπει σε αυτήν τη λογική, η οποία αφήνει κενά και δημιουργεί ρήγματα στο δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας. Ο όρος λογοτεχνικά και καλλιτεχνικά έργα αφήνει από μόνος του εκτός αντικειμένου προστασίας γεύσεις και οσμές. Θα μπορούσε κάλλιστα το Δικαστήριο να πατήσει στον όρο αυτόν και να αποφανθεί ότι η γεύση δεν συνιστά έκφραση με την έννοια του δικαίου της πνευματικής ιδιοκτησίας δεδομένου ότι δεν συνιστά λογοτεχνικό ή καλλιτεχνικό έργο.
Στο
σημείο αυτό θα πρέπει να παρατηρήσουμε ότι σύμφωνα με το ΔΕΕ «[…] ακριβής και αντικειμενικός προσδιορισμός της
γεύσης τροφίμου, που να παρέχει τη δυνατότητα διάκρισης της γεύσης αυτής από τη
γεύση άλλων προϊόντων του ίδιου είδους, δεν είναι δυνατός με τεχνικά μέσα στο παρόν στάδιο της επιστημονικής εξέλιξης».[7] Συνεπώς
δεν αποκλείεται μελλοντικά οι γεύσεις να προστατεύονται με δικαίωμα πνευματικής
ιδιοκτησίας.
[1] Παρ. 42 της απόφασης.
[2] Οδηγία 2001/29/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 22ας Μαΐου 2001, για την εναρμόνιση ορισμένων πτυχών του δικαιώματος του δημιουργού και συγγενικών δικαιωμάτων στην κοινωνία της πληροφορίας. Επίσημη Εφημερίδα αριθ. L 167/10.
[3] Διεθνής Σύμβαση Βέρνης-Παρισίου 1971 για την προστασία των λογοτεχνικών και καλλιτεχνικών έργων.
[4] Παράγραφοι 38-40 της υπόθεσης: «Συναφώς, πρέπει να υπομνησθεί ότι η Ένωση, μολονότι δεν είναι συμβαλλόμενο μέρος της Σύμβασης της Βέρνης, εντούτοις υποχρεούται, δυνάμει του άρθρου 1, παράγραφος 4, της Συνθήκης του ΠΟΔΙ για την πνευματική ιδιοκτησία, της οποίας είναι συμβαλλόμενο μέρος και στην εφαρμογή της οποίας αποσκοπεί η οδηγία 2001/29, να συμμορφώνεται προς τα άρθρα 1 έως 21 της Σύμβασης της Βέρνης (βλ., υπό την έννοια αυτή, αποφάσεις της 9ης Φεβρουαρίου 2012, Luksan, C-277/10, EU:C:2012:65, σκέψη 59 και εκεί παρατιθέμενη νομολογία, καθώς και της 26ης Απριλίου 2012, DR και TV2 Danmark, C-510/10, EU:C:2012:244, σκέψη 29).
39 Κατά το άρθρο 2, παράγραφος 1, της Σύμβασης της Βέρνης, τα λογοτεχνικά και καλλιτεχνικά έργα περιλαμβάνουν όλες τις παραγωγές λογοτεχνικής, επιστημονικής και καλλιτεχνικής φύσεως, οιοσδήποτε είναι ο τρόπος και η μορφή εκφράσεως. Επιπλέον, κατά το άρθρο 2 της Συνθήκης του ΠΟΔΙ για την πνευματική ιδιοκτησία και το άρθρο 9, παράγραφος 2, της Συμφωνίας για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας στον τομέα του εμπορίου, η οποία μνημονεύεται στη σκέψη 6 της παρούσας αποφάσεως και η οποία αποτελεί επίσης μέρος της έννομης τάξης της Ένωσης (βλ., υπό την έννοια αυτή, απόφαση της 15ης Μαρτίου 2012, SCF, C-135/10, EU:C:2012:140, σκέψεις 39 και 40), αντικείμενο της προστασίας βάσει του δικαιώματος του δημιουργού είναι οι μορφές έκφρασης και όχι οι ιδέες, οι διαδικασίες, οι μέθοδοι λειτουργίας ή οι μαθηματικές έννοιες αυτές καθεαυτές (βλ., υπό την έννοια αυτή, απόφαση της 2ας Μαΐου 2012, SAS Institute, C-406/10, EU:C:2012:259, σκέψη 33).
40 Επομένως, η έννοια του «έργου» που διαλαμβάνεται στην οδηγία 2001/29 συνεπάγεται κατ’ ανάγκη έκφραση του προστατευόμενου βάσει του δικαιώματος του δημιουργού αντικειμένου η οποία να το προσδιορίζει με επαρκή ακρίβεια και αντικειμενικότητα, έστω και αν η έκφραση αυτή δεν είναι κατ’ ανάγκη μόνιμη».
[5] Case C-5/08 Infopaq International A/S v. Danske Dagblades Forening (2009), judgment of 16 July 2009 ECR I-656; Cases C-403/08 and C-429/08 Football Association Premier League Ltd and Karen Murphy, judgment of 4 October 2011, (2011) ECR I-9083; Case C-145/10 Eva-Maria Painer v. Standard VerlagsGmbH and others (2013), judgment of 7 March 2013 (2011) ECR I-12533; Case C-604/10, Football Dataco Ltd and Others v. Yahoo! UK Ltd and Others (2012), Judgment of 1 March 2012 (published in the electronic Reports of Cases: https://curia.europa.eu/jcms/jcms/P_106320/en/?rec=RG&jur=C&anchor=201203C0031); Case C-393/09,Bezpečnostní softwarová asociace – Svaz softwarové ochrany v. Ministerstvo kultury (2010) ECR I-13971, Judgment of 22 December 2010, (2010) ECR I-13971; Case C-406/10, SAS Institute Inc. v. World Programming Ltd (2012), Judgment of 2 May 2012 (published in the electronic Reports of Cases: https://curia.europa.eu/jcms/jcms/P_106320/en/?rec=RG&jur=C&anchor=201205C0081#201205C0081);
[6] Βλέπε την ανωτέρω νομολογία για την έννοια της πρωτοτυπίας.
[7] Παράγραφος 43 της απόφασης.
